สถานการณ์ของการทำงานภาคประชาชนในโลกอยู่ในช่วงเปลี่ยนผ่าน ภาคประชาชนต้องพึ่งพาตนเองได้อย่างยั่งยืน และมุ่งสู่ ‘การเปลี่ยนแปลงทางสังคม’ มากกว่า ‘การวิ่งไล่ตามแก้ไขปัญหาสังคม’
การทำงานเชิงรุกจะถูกให้ความสำคัญมากยิ่งขึ้นในอนาคต โดยเฉพาะอย่างยิ่ง คำว่า “ยั่งยืน” และ “หุ้นส่วน” ถูกกำหนดเป็นวัฒนธรรมหลักและกติกาขององค์กรต่าง ๆ ทั่วโลก กล่าวคือ องค์กรภาคประชาชนจะต้องสามารถเป็นทั้งที่พึ่งของสังคมและพึ่งพาตนเองได้อย่างมั่นคง
ผมเคยนำเสนอความคิดเอาไว้ในหลายเวทีมานานหลายปีว่า การจัดการศึกษาโดยเฉพาะอย่างยิ่งในระดับมหาวิทยาลัยจำเป็นต้องจัดการศึกษาให้มีศาสตร์องค์ความรู้สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงของสังคมแต่ละยุคสมัย มหาวิทยาลัยต้องเป็นมดลูกคลอดประเทศที่พึงประสงค์ในอนาคต เป็นผู้นำทางปัญญา ทำหน้าที่ชี้ทิศนำทางสังคม เป็นแหล่งสร้างกำลังคนที่มีสมรรถนะ และสนับสนุนให้เกิดการวิจัยผลิตองค์ความรู้ เทคโนโลยี และนวัตกรรม อันเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาประเทศ
“คุณภาพมนุษย์” เป็นตัวแปรสำคัญที่นำไปสู่การเป็นประเทศพัฒนาแล้วได้อย่างก้าวกระโดด
ประเทศพัฒนาแล้วมีการพัฒนาคุณภาพมนุษย์ในระดับสูงมากเมื่อวัดโดยดัชนีการพัฒนามนุษย์ (Human Development Index: HDI)ที่มีตัวชี้วัด 3 ด้าน ได้แก่ อายุขัยเฉลี่ย (Life expectancy) การศึกษา (Education) และรายได้ต่อหัวประชากร (Income per capita)
ในปี 2014ประเทศ 10 อันดับแรกที่มีค่าดัชนีการพัฒนามนุษย์สูงที่สุด ล้วนเป็นสมาชิกในกลุ่มOECD ทั้งสิ้น และ เกือบทุกประเทศในกลุ่มOECD มีค่า HDI อยู่ในกลุ่มประเทศที่มีการพัฒนามนุษย์ในระดับสูงมาก (ยกเว้นตุรกีกับเม็กซิโกอยู่กลุ่มประเทศที่มีการพัฒนามนุษย์ระดับสูง) โดยค่าเฉลี่ยของกลุ่มประเทศที่มีการพัฒนามนุษย์สูงมากอยู่ที่ 0.875
ผมเคยพูดเอาไว้ในหลายเวทีว่า
“คนที่มีสมรรถนะมากที่สุดจะไม่ต้องสมัครงานเลยตลอดชีวิต”
(เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์)
โลกมีการเปลี่ยนแปลงอย่างเป็นพลวัตและรวดเร็ว หากเราต้องการให้ผู้เรียนประสบความสำเร็จในชีวิต เราจำเป็นต้องพัฒนาสมรรถนะที่จำเป็นครบถ้วนให้แก่ผู้เรียน ด้วยว่าการมีสมรรถนะจะช่วยเพิ่มโอกาสการมีงานทำ ทำให้ผู้เรียนของเราเป็นที่ต้องการของตลาดแรงงานมากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งแนวโน้มบริบทโลกอนาคตที่การแข่งขันทางด้านแรงงานจะมิได้ขึ้นอยู่กับค่าจ้างที่ถูกอีกต่อไป แต่จะขึ้นอยู่กับคุณภาพและสมรรถนะของกำลังแรงงานเป็นสำคัญ ปัจจุบันเราเริ่มเห็นปรากฏการณ์ดังกล่าวนี้บางระดับเกิดขึ้นในประเทศไทยเรา
ผมนำเสนอในหนังสือ การคิดเชิงสร้างสรรค์ ว่า ความคิดสร้างสรรค์ (Creative Thinking) ในภาษาไทยให้ความหมายแตกต่างกันได้ถึง 3 ความหมาย ต่างจากความหมายในภาษาอังกฤษ อันเป็นเหตุให้เกิดความสับสน ประกอบด้วย
จากทฤษฎีการเปลี่ยนผ่านทางสังคม: คลื่นอารยะ 7 ลูก ในหนังสือสยามอารยะ แมนนิเฟสโต ที่ผมเขียนนั้น กล่าวได้ว่า ปัจจุบัน โลกกำลังอยู่ในคลื่นลูกที่ 3 ยุคข้อมูลข่าวสาร และกำลังเคลื่อนไปสู่คลื่นลูกที่ 4 ยุคสังคมแห่งความรู้
การเปลี่ยนแปลงแต่ละยุคเกิดจากการที่มนุษย์รู้จักใช้ความคิดปฏิวัติสังคม และประเทศใดที่สามารถขี่ยอดคลื่นการเปลี่ยนแปลงนี้ได้ก่อนจะเป็น “ผู้ชนะ” คือ สามารถก้าวกระโดดสู่การเป็นประเทศชั้นแนวหน้าที่ทรงอิทธิพลของโลก
ในมิติทางเศรษฐกิจ ผมมีแนวคิดมโนทัศน์ “เศรษฐกิจหลากสี” อันเป็นแนวคิดที่ระบุถึง เศรษฐกิจหลากหลายมิติที่เราควรให้ความสำคัญ เพื่อสร้างชาติให้เป็นผู้ชนะในโลกคลื่นลูกที่ 3 ถึง 6 โดยเศรษฐกิจดิจิทัล (Digital Economy) หรือเศรษฐกิจ “สี” ใสเป็นมิติหนึ่งในแนวคิดดังกล่าว
การศึกษาของประเทศไทยเราทุกระดับตั้งแต่ยุคอดีตจนกระทั่งปัจจุบันเป็นการศึกษาที่ยังไม่สามารถมีส่วนเสริมสร้างสมรรถนะสำหรับการทำงานหรือการประกอบอาชีพให้แก่ผู้เรียนเท่าที่ควร สะท้อนให้เห็นจากแต่ละปีมีผู้สำเร็จการศึกษาจากสถาบันการศึกษาเป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในระดับอุดมศึกษาหรือมหาวิทยาลัย แต่ในที่นี้กลับพบว่า บางส่วนมีสมรรถนะและคุณภาพไม่สอดคล้องกับความต้องการของตลาดแรงงาน อันเป็นเหตุให้เกิดผลกระทบทั้งทางตรงและทางอ้อมต่อสถานประกอบการ อาทิ การต้องสูญเสียทรัพยากรและงบประมาณในการพัฒนาบุคลากรใหม่ เป็นต้น
โลกยุคสมัยปัจจุบันและอนาคตเป็นโลกที่วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรม มีความเจริญก้าวหน้าอย่างมากยิ่งกว่ายุคใดที่ผ่านมา อันเป็นผลมาจากความเจริญก้าวหน้าทางด้านวิทยาการความรู้ การปฏิเสธหรือต่อต้านเทคโนโลยีเป็นสิ่งที่เป็นไปได้ยาก เราจึงต้องชาญฉลาดในการอยู่ร่วมกับเทคโนโลยีและรู้จักนำเทคโนโลยีมาใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด
การบริหารจัดการศึกษาที่ดีมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการบรรลุผลสำเร็จของมหาวิทยาลัย อันจะส่งผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญต่อผลสัมฤทธิ์การเรียนรู้ของผู้เรียน ทำให้การดำเนินงานของมหาวิทยาลัยเกิดผลลัพธ์อันทรงคุณค่าและคงทนยั่งยืน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสภาวะที่มหาวิทยาลัยต้องเผชิญกับการแข่งขันและความท้าทายอันเกิดจากความจำกัดทางด้านทรัพยากรที่นับวันจะทวีความสลับซับซ้อนมากยิ่งขึ้น
