ฮาร์วาร์ดเป็นมหาวิทยาลัยที่ให้ความสำคัญกับความแตกต่างหลากหลาย ด้วยการตระหนักว่าความแตกต่างหลากหลายจะเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาสติปัญญาและการเรียนรู้ให้แก่นักศึกษารวมถึงประชาคมมหาวิทยาลัยทุกกลุ่ม ส่งเสริมให้เกิดบรรยากาศการต่อยอดก่ายกันขึ้นทางด้านวิทยาการความรู้ การตระหนักถึงความแตกต่างหลากหลายของฮาร์วาร์ดดังกล่าวนี้ยังรวมถึงความแตกต่างหลากหลายของหลักสูตรการเรียนการสอน อันส่งผลทำให้ฮาร์วาร์ดสามารถสนองตอบความต้องการที่แตกต่างหลากหลายของกลุ่มผู้เรียน สามารถรองรับกลุ่มผู้เรียนจากทั่วทุกมุมโลก
ตัวอย่างที่สะท้อนให้เห็นถึงการให้ความสำคัญกับความแตกต่างหลากหลายของฮาร์วาร์ดดังกล่าวนี้คือ การพัฒนาหลักสูตรภาษาที่มีอยู่เป็นจำนวนมากและหลากหลาย และหนึ่งในภาษาที่น่าสนใจในที่นี้คือ ภาษาแอฟริกา (African Language) อันเป็นภาษาที่ค่อนข้างหาเรียนได้ยากตามมหาวิทยาลัยในยุคสมัยปัจจุบัน
จากข้อมูลของฮาร์วาร์ดพบว่า ปัจจุบันทวีปแอฟริกามีประชากรอยู่ราว 1.1 พันล้านคน เป็นทวีปที่ประสบกับปัญหาสำคัญหลายประการ อาทิ สงครามและความไม่สงบ การก่อการจลาจลของศาสนาอิสลาม วิกฤตทางด้านสาธารณสุข เช่นเดียวกับเป็นที่อยู่ของเศรษฐกิจที่มีความเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วมากที่สุดแห่งหนึ่งของโลก กลุ่มผู้สนใจเรียนภาษาแอฟริกาปัจจุบันค่อนข้างมีความหลากหลายทั้งที่เป็นกลุ่มนักศึกษาที่เป็นลูกของผู้อพยพลี้ภัยจากแอฟริกา กลุ่มผู้ที่ต้องการเดินทางไปท่องเที่ยวทวีปแอฟริกา และกลุ่มผู้ที่ต้องทำงานวิชาการเกี่ยวกับทวีปแอฟริกา
การเรียนภาษาแอฟริกาในฮาร์วาร์ดได้เริ่มต้นอย่างเป็นทางการภายหลังจากที่ฮาร์วาร์ดเปิดให้มีโปรแกรมภาษาแอฟริกา หรือ African Language Program ขึ้นในปี ค.ศ. 2003 แม้ว่าในช่วงเริ่มต้นจะเปิดสอนเพียง 10 ภาษา มีนักศึกษาสนใจเรียนเพียง 40 คน แต่ในช่วงให้หลังมากกว่า 10 ปีมานี้การเรียนภาษาแอฟริกาในฮาร์วาร์ดมีการขยายตัวอย่างมาก มีการเปิดสอนทั้งหมดถึง 40 ภาษา มีนักศึกษาสนใจเรียนมากกว่า 3,000 คน โดยในแต่ละภาคการศึกษามีการเปิดสอนภาษาแอฟริกามากกว่า 25 ภาษา อาทิ ภาษาสวาฮีลี (Swahili) ภาษาโยรูบา (Yoruba) อันเป็นภาษาที่มีการพูดกันอย่างกว้างขวางในแอฟริกา ภาษาเบมบา (Bemba) ภาษาทิกรินยา (Tigrinya) เป็นต้น การเปิดให้มีการเรียนการสอนทางด้านภาษาแอฟริกามีส่วนสำคัญช่วยส่งเสริมสนับสนุนการเรียนการสอนและการทำวิจัยทางด้านแอฟริกาศึกษา (African Studies) ในฮาร์วาร์ดด้วยอีกทางหนึ่ง
ผมเห็นว่า โปรแกรมภาษาแอฟริกาที่ฮาร์วาร์ดเปิดให้มีการเรียนการสอนอย่างจริงจังดังกล่าวนี้เป็นประโยชน์ต่อมหาวิทยาลัยไทยในการศึกษาเรียนรู้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงเวลาที่ต้องเข้าสู่การเป็นส่วนหนึ่งของประชาคมอาเซียน ดังนี้
ส่งเสริมให้เกิดสังคมพหุเอกานิยม (Unified Pluralistic Society)2 หรือสังคมที่มีความเป็นเอกภาพท่ามกลางความแตกต่างหลากหลาย ทุกคนอยู่ร่วมกันอย่างมีศักดิ์ศรี เคารพให้เกียรติ และยอมรับซึ่งกันและกัน แม้มีความแตกต่างสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างมีความสุข มีอิสระเสรีภาพในการดำเนินชีวิตตามวิถีทางของตนเอง ไม่มีความขัดแย้งหรือรังเกียจเดียดฉันท์ระหว่างกัน3 การศึกษานับว่ามีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมสนับสนุนให้เกิดสังคมที่พึงประสงค์ดังกล่าวนี้ อาทิ การพัฒนาหลักสูตรการเรียนการสอนทางด้านภาษา อันเป็นอีกหนึ่งแนวทางที่จะช่วยลดช่องว่างทางการสื่อสารและเสริมสร้างให้เกิดความสัมพันธ์อันดีระหว่างกัน เป็นต้น
สนองตอบความต้องการที่หลากหลายของผู้เรียน ด้วยการพัฒนาหลักสูตรหลากหลายให้เหมาะสมกับผู้เรียน4 ด้วยว่ากระแสโลกาภิวัตน์และความเป็นสากลที่ทั้งโลกมีการเชื่อมโยงถึงกันจะเป็นแรงผลักดันให้อนาคตมหาวิทยาลัยจำเป็นต้องจัดการศึกษาโดยคำนึงถึงผู้เรียนกลุ่มต่าง ๆ มากขึ้นเช่นเดียวกับฮาร์วาร์ด อันจะเป็นประโยชน์ต่อการช่วยพัฒนาสติปัญญาและการเรียนรู้ให้แก่ผู้เรียน ช่วยเสริมสร้างและพัฒนาผู้เรียนให้เกิดความเจริญงอกงามอย่างเต็มศักยภาพตามความถนัดและตามความสนใจของตนเอง
ผมคิดว่า โปรแกรมภาษาแอฟริกาจะช่วยจุดประกายความคิดการจัดการศึกษาให้กับมหาวิทยาลัยไทย ทำให้มหาวิทยาลัยตระหนักและเห็นถึงคุณค่าความสำคัญของความต้องการผู้เรียนมากขึ้น
ประยุกต์สู่มหาวิทยาลัยไทย
ด้วยกระแสโลกาภิวัตน์และบริบทความเป็นสากลเป็นแรงขับเคลื่อนสำคัญทำให้การจัดการศึกษาของมหาวิทยาลัยต้องมีความเป็นสากลมากขึ้น มหาวิทยาลัยต้องมีเป้าหมายสร้างผู้เรียนให้มีทักษะความสามารถสื่อสารภาษาอังกฤษและภาษาที่สองนอกจากภาษาอังกฤษ5 ซึ่งในเรื่องดังกล่าวนี้ ผมเคยนำเสนอแนวคิดภาษาทางเลือก 4 กลุ่มที่มหาวิทยาลัยควรพัฒนาให้เกิดมีขึ้นในตัวผู้เรียนนอกเหนือจากภาษาอังกฤษเอาไว้ในหลายเวที ประกอบด้วย ภาษามหาอำนาจเก่า (เช่น ภาษาญี่ปุ่น ภาษาฝรั่งเศส ภาษาเยอรมัน) ภาษามหาอำนาจใหม่ทางเศรษฐกิจ (เช่น ภาษาจีน ภาษาอินเดีย) ภาษาประเทศสมาชิกอาเซียน (เช่น ภาษามลายู ภาษาเขมร ภาษาเวียดนาม) และภาษากลุ่มมหาอำนาจอนาคต (เช่น ภาษาตุรกี ภาษาโปแลนด์)6 ด้วยเห็นว่าจะเป็นประโยชน์กับผู้เรียนในการทำงาน การศึกษา การติดต่อสื่อสาร และการสร้างความสัมพันธ์อันดีกับกลุ่มประเทศดังกล่าวเหล่านี้ในอนาคต
1Liz Mineo. From Swahili to Bemba to Twi. [online], accessed August 1, 2016, available from http://news.harvard.edu/gazette/story/2016/05/from-swahili-to-bemba-to-twi/
2เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์. สังคมพหุเอกานิยม: เอกภาพในความแตกต่างหลากหลาย. พิมพ์ครั้งที่ 1. (กรุงเทพฯ: ซัคเซสมีเดีย, 2542).
3เรื่องเดียวกัน, หน้า 51.
4เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์. ปั้นสมองของชาติ : ยุทธศาสตร์ปฏิรูปการศึกษา. พิมพ์ครั้งที่ 1. (กรุงเทพฯ: ซัคเซสมีเดีย, 2543), หน้า 14-15.
5เกรียงศักดิ์เจริญวงศ์ศักดิ์. แหกคุกทางปัญญา: สะท้อนคิดฝ่าวิกฤตการศึกษาไทย. (กรุงเทพฯ: ซัคเซสมีเดีย, 2542), หน้า 126 – 132.
6เช่น ภาษาตุรกี ภาษาโปแลนด์ นำเสนอใน George Friedman เขียน เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์ แปล, The next 100 years จะเกิดอะไรในรอบ 100 ปี: พยากรณ์โลกวันนี้ถึงปี 2100 (กรุงเทพฯ: ซัคเซส มีเดีย, 2553).
ที่มา: สยามรัฐสัปดาห์วิจารณ์
คอลัมน์ : สะท้อนคิดจากฮาร์วาร์ด
ปีที่ 63 ฉบับที่ 48 วันศุกร์ 12 – พฤหัสบดี 18 สิงหาคม 2559
ศ.ดร.เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์
นักวิชาการอาวุโส มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด
ประธานสถาบันอนาคตศึกษาเพื่อการพัฒนา (IFD)
kriengsak@kriengsak.com, https://www.kriengsak.com
แหล่งที่มาของภาพ : http://aaas.unix.fas.harvard.edu/sites/default/files/imagecache/Slideshow/alppppppp.jpg