นอกจากฮาร์วาร์ดจะเป็นมหาวิทยาลัยที่ให้ความสำคัญกับบริบทความเป็นสากลแล้ว การจัดการศึกษาของฮาร์วาร์ดยังคำนึงถึงความต้องการจำเป็นของประเทศ ทั้งทางด้านเศรษฐกิจ สังคม การเมือง ด้วยเช่นเดียวกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งการพัฒนาหลักสูตรการเรียนการสอนและการออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ให้มีส่วนเสริมสร้างความแข็งแกร่งให้แก่ประเทศชาติและสังคมชุมชนท้องถิ่น อาทิ การพัฒนากิจกรรมบริการสังคมให้นักศึกษามีส่วนร่วมให้ความช่วยเหลือแก่ชุมชนท้องถิ่น การพัฒนากิจกรรมส่งเสริมการเรียนรู้ทางด้าน STEM (สาขาวิชาวิทยาศาสตร์ (Science) เทคโนโลยี (Technology) วิศวกรรมศาสตร์ (engineering) และคณิตศาสตร์ (math)) เพื่อมีส่วนเตรียมกำลังคนในด้านดังกล่าวนี้ให้แก่ประเทศ เป็นต้น
การจัดการศึกษาที่สนองความต้องการจำเป็นของประเทศของฮาร์วาร์ดในที่นี้ยังรวมถึงการพัฒนาโปรแกรมรองรับกลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกัน (Native Americans) อันมีประวัติศาสตร์มาอย่างต่อเนื่องยาวนานในฮาร์วาร์ด เริ่มตั้งแต่การพัฒนาให้มีโปรแกรมอเมริกันอินเดียน (American Indian Program หรือ AIP) อย่างเป็นทางการภายในมหาวิทยาลัยใน ปี คกลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกัน, การเรียนรู้,American Indian Program,AIP.ศ. 1970 จนกระทั่ง ปี ค.ศ. 1990 จึงมีการปรับปรุงโปรแกรมอเมริกันอินเดียนให้เป็นโปรแกรมชนพื้นเมืองอเมริกันฮาร์วาร์ด (Harvard University Native American Program) มุ่งเน้นการสอนและการให้ทุนการศึกษาระหว่างคณะ การสรรหาและการสนับสนุนนักศึกษาที่เป็นกลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกัน
ตลอดช่วงระยะเวลาที่ผ่านมาจนกระทั่งปัจจุบันโปรแกรมชนพื้นเมืองอเมริกันฮาร์วาร์ดมีศิษย์เก่าทั้งหมดเป็นจำนวนมากกว่า 1,000 คน1 สร้างให้เกิดมิติใหม่ทางด้านการจัดการศึกษาเรียนรู้และส่งเสริมคุณภาพชีวิตที่ดีให้แก่กลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกัน
ผมคิดว่า การพัฒนาโปรแกรมรองรับกลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกันของฮาร์วาร์ดสะท้อนคิดให้กับมหาวิทยาลัยไทยอย่างน้อย 3 ประการ ดังนี้
เห็นคุณค่าคนทุกกลุ่ม แสดงออกถึงการให้เกียรติ ยอมรับ เชื่อมั่นในศักยภาพ และ ความสามารถของกลุ่มนักศึกษาที่เป็นชนพื้นเมืองอเมริกัน เชื่อว่านักศึกษากลุ่มดังกล่าวนี้มีความสามารถในการเรียนรู้ทางด้านวิชาการระดับสูง อันเป็นพื้นฐานความคิดสำคัญที่นำสู่การเสริมสมรรถนะการเรียนรู้ให้แก่กลุ่มนักศึกษาชนพื้นเมืองอเมริกันเหล่านี้
เพิ่มโอกาสการเข้าถึงการศึกษาที่มีคุณภาพแก่กลุ่มชนพื้นเมือง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการสนับสนุนทุนการศึกษา ดึงดูดกลุ่มนักศึกษาที่เป็นชนพื้นเมืองอเมริกันเข้าเรียน อันจะมีส่วนเสริมสร้างคุณภาพชีวิตที่ดีให้แก่กลุ่มนักศึกษาเหล่านี้อีกทางหนึ่ง
เป็นโอกาสพัฒนาโปรแกรมและกิจกรรมการเรียนรู้เกี่ยวกับกลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกัน กระตุ้นให้เกิดการพัฒนาโปรแกรมและองค์ความรู้เกี่ยวกับกลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกันอย่างเป็นระบบ ส่งเสริมการศึกษาเรียนรู้ประเด็นดังกล่าวนี้ให้มีความลึกซึ้งและกว้างขวางมากยิ่งขึ้น อันเป็นประโยชน์ต่อนักศึกษาและกลุ่มบุคคลที่เป็นชนพื้นเมืองอเมริกันอีกทางหนึ่ง
การพัฒนาโปรแกรมรองรับกลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกันของฮาร์วาร์ดมีส่วนสำคัญต่อการสนับสนุนส่งเสริมให้เกิดสังคมพหุเอกานิยม2 ท่ามกลางสภาพความแตกต่างหลากหลายของประเทศสหรัฐอเมริกา อีกทั้งยังสะท้อนให้เห็นถึงความห่วงใยของฮาร์วาร์ดที่มีต่อกลุ่มคนเหล่านี้ แม้ว่าพวกเขาจะเป็นคนกลุ่มน้อยในสังคมก็ตาม
ประยุกต์สู่มหาวิทยาลัยไทย
มหาวิทยาลัยควรเตรียมพร้อมจัดการศึกษาที่เอื้อให้คนทุกกลุ่มเข้าถึงการศึกษามากขึ้นเช่นเดียวกับฮาร์วาร์ด แม้ว่าบริบทสภาพแวดล้อมทางสังคมของประเทศไทยจะแตกต่างจากประเทศสหรัฐอเมริกา แต่มหาวิทยาลัยสามารถนำหลักคิดและแนวปฏิบัติของฮาร์วาร์ดมาประยุกต์ให้เหมาะกับสภาพบริบทของมหาวิทยาลัย โดยการให้ความสำคัญกับการสนองตอบความต้องการของกลุ่มเป้าหมายที่มีความเฉพาะเจาะจงมากขึ้น อาทิ คนกลุ่มน้อยที่อาศัยอยู่ตามพื้นที่ต่างๆ ด้วยการสนับสนุนให้ทุนการศึกษาและพัฒนาองค์ความรู้ที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษาเรียนรู้ที่เกี่ยวข้องกับกลุ่มคนเหล่านี้
ในภาคปฏิบัติ ผมเสนอแนวคิดให้มหาวิทยาลัยปรับหลักสูตรการเรียนการสอนให้เกิดความหลากหลายทั้งในมิติเชิงพื้นที่และมิติกลุ่มคนมากขึ้น โดยให้มีการบูรณาการเชื่อมโยงกับการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม ของแต่ละพื้นที่ หรือที่เรียกว่า แนวคิดการพัฒนาหลักสูตรบนฐานเอกลักษณ์ของแต่ละท้องถิ่น อาทิ จังหวัดทางภาคเหนือมีชนกลุ่มน้อยอาศัยอยู่จำนวนมาก ชนกลุ่มน้อยเหล่านี้มีศิลปวัฒนธรรมที่มีความโดดเด่น เป็นเอกลักษณ์ มหาวิทยาลัยอาจศึกษาความเป็นไปได้ในการพัฒนาหลักสูตรชนเผ่าศึกษา เพื่อเสริมสร้างให้เกิดสังคมพหุเอกานิยม3 ในพื้นที่ และจัดการองค์ความรู้ทางด้านศิลปวัฒนธรรมชนเผ่าในพื้นที่อย่างเป็นระบบ เพื่อนำมาพัฒนาต่อยอดสร้างให้เป็นจุดเด่นของแต่ละจังหวัด ดึงดูดกลุ่มนักท่องเที่ยวเข้าสู่พื้นที่อีกทางหนึ่ง เป็นต้น
1Harvard gazette. Native American at Harvard. [Online]. accessed August 15, 2016, available from http://news.harvard.edu/gazette/story/2016/06/native-americans-at-harvard/
2เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์. สังคมพหุเอกานิยม: เอกภาพในความแตกต่างหลากหลาย. พิมพ์ครั้งที่ 1. (กรุงเทพฯ : ซัคเซส มีเดีย, 2542).
3เรื่องเดียวกัน.
ที่มา: สยามรัฐสัปดาห์วิจารณ์
คอลัมน์ : สะท้อนคิดจากฮาร์วาร์ด
ปีที่ 63 ฉบับที่ 50 วันศุกร์ 26 สิงหาคม – พฤหัสบดี 1 กันยายน 2559
ศ.ดร.เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์
นักวิชาการอาวุโส มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด
ประธานสถาบันอนาคตศึกษาเพื่อการพัฒนา (IFD)
kriengsak@kriengsak.com, http://www.kriengsak.com
แหล่งที่มาของภาพ : https://www.peabody.harvard.edu/files/HUNAP.jpg